FRETILIN Hakarak Koligasaun, Inkluzaun, Insidensial Parlamentar , PD koopera, CNRT , PLP Khunto buka kadeira!

Hanesan ita hotu hatene no akompaña  prosesu politíka iha  Repúblika Demokratika  Timor Leste , to’o agora seidauk iha pontu  positivu ida hodi bele asegura nafatin unidade nasional, interese komun duque  interese grupu ka partidaria ne’ebé hakarak matein deit previlejiu ne’ebé mak sira hetan durante sira nia governasaun.  

Rejultadu eleisaun 22 Jullu 2017 , hatudu katak partidu lima (5) mak  liu bareira 4% , FRETILIN, CNRT, PLP, PD, KHUNTO.

FRETILIN ne’ebé  povu fó fiar iha eleisaun ne’e ho votu maioria simplest,  hanesan maluk sira hotu hatene katak, FRETILIN foti inistiativa kumpri nia prinsipiu,  depois de eleisaun durante kampanha nia laran hothotu hatene katak, bainhira FRETILIN manan ho maioria upsolutua sei  halo inkluzaun, bainhira la manan ho upsoluta sei halo koligasaun, inkluzaun, insidensial parlamentar, para garante governasaun ida metin husi  2007 to’o 2022  metin liu ba oin.

Hothotu hatene, depois de Tribunal anunciu rejultadu , FRETILIN haruka karta ba partidu hothotu.
Hanesan FRETILIN haruka karta ida ba CNRT, PLP, PD no KHUNTO, atu inkontru ho sira hotu tuir saida mak FRETILIN hatete tiha ona iha kampaña Eleisaun Parlamentar katak  hakarak governu ida koligasaun, insidensial parlamentar.

Tanba ne’e, hahu iha loron 9 Agostu 2017, iha primeira etapa halo inkontru  ho CNRT, iha loron 9 Agostu 2017 ho PLP , iha loron 10 Agostu 2017 ho  PD iha loron 11 Agostu 2017 no  ho KHUNTO iha loron 12 Agostu 2017 , Fatin Otél Novu Turismu/Dili.

Dialogu ne’e, halao husi nivél lideransa masimu hodi  koalia liu konaba  prinsipiu no  programa ne’ebé abrangentes  tebtebes.

Inkontru ne’e halo hotu tiha, FRETILIN halo kedas desizaun ida, atu hamutuk ho PLP e hamutuk ho KHUNTO. Iha inkontru ne’e lao ba oin ba nivél karaik liu, atu deskute kestaun mais tekniku liu.
Iha loron  18 Agostu 2017 , FRETILIN, PLP, KHUNTO  halo inkontru hodi lansa kedas dokumentus ida, nudar  baze no futuru koligasaun, e dokumentus ne’e koalia liu ba prinsipiu koligasaun nian.

Bainhira FRETILIN halo diskusaun ho PLP,  iha diskusaun laran  PLP levanta uluk kestaun ida ba FRETILIN, ho pergunta  oinsa FRETILIN interpreta koligasaun?

 Razaun PLP nian katak FRETILIN nia deklarasaun mista, halo PLP la komprende. Ekipa negosiador husi FRETILIN tenta hatan esplika konaba inkluzaun, koligasaun no insidensia parlamentar, tuir modalidade ida ne’ebé mak FRETILIN ofrese ba iha prosesu negosiasaun atu forma governu.
Koligasaun, tuir FRETILIN nia interpretasaun laos atu partilha de orgaun soberania mais partilha programa no partilha responsablidade.

Kuandu koalia detalhadas ona ona meza (PN),  Senhor  Fidelis Magalaens momentu ne’e nudar responsablidade ba ekipa tekniku, nia mak avansa kedas ba FRETILIN  katak, (Presidenti Parlamentu Nacional ami (PLP) nian se Primeiru Ministru ba ona FRETILIN.

Maibé FRETILIN mantein katak, iha inkontru sira iha lideransa, hothotu respeita buat ida mak respeita ba iha rejlutadu eleisoens no prinsipiu proporsionalidade.

Eleisoens geral ne’e, Povu hatene katak halo eleisoens parlamentares, rejultadu hatete momos katak povu hakarak mudansa maibé lideradu husi FRETILIN, husu ba FRETILIN atu bele lori hamutuk atu bele ukun ne’e diak liu, ne’e tuir interpretasaun FRETILIN nian tuir rejultadu eleisoens.

Tanba sujere husi PLP tanba ne’emak ekipa  FRETILIN nia hatete katak sei hato’o fali ba sekretariu geral nune’e  FRETILIN bele hato’o resposta  ba iha PLP iha loron 18 Agostu lokraik.

Bainhira, ekipa FRETILIN nian hato’o ba ba lideransa nia resposta katak, se Irmaun Taur Matan Ruak  Presidenti  PLP avansa,  FRETILIN fó apoio tomak, ba Irmaun Taur  Matan Ruak  atu sai Presidenti Parlamentu Nacional, FRETILIN fó apoio totál laiha rezersa.

FRETILIN  laiha rezerva ida tanba kuñese figura Irmaun Taur Matan Ruak, i ami la duvida nia atu lidera meza Presidenti Parlamentu Nasional nian.

Iha loron  28 Agostu 2017 iha fali segundu inkontru ho PLP,  ekipa rua deskute konaba prinsipiu dokumentus ne’ebé  mak  iha, iha dukumentus ne’e parte rua hothotu konkorda.  Maibé atens ba ekontru Sekretariu Geral FRETILIN  ba hasoru Presidenti PLP  Taur Matan Ruak iha nia rezidensia, iha ne’eba Presidenti PLP Senhor Taur Matan Ruak dehan ba Sekretariu Geral katak nia la ba governu no la Parlamentu, nia husu ba partidu atu halo desizaun no  intrega ba  Senhor Fidelis Magalens  atu sai Presidenti Parlamentu Nasional.

Entaun  iha momentu ne’eba Sekretariu Geral dehan katak nia la deside, no dehan katak, sei konsulta lai ho deputadu sira iha bankada, konsulta abragentes ida atu  hatene lolos oinsa mak bele avansa.

Maibé  depois konsulta ,  rejultadu husi konsulta ne’e hatudu imposivél atu avansa, se avansa  sumba iha Parlamentu Nasional. Entaun FRETILIN labele foti desizaun ida ne’e, lideransa FRETILIn haruka duni mensagen ida ba Presidenti  PLP Taur Matan Ruak. Katak imposivel se avansa sumba iha Parlamentu Nacional,  entaun FRETILIN labele foti risku ida ne’e.

Presidenti PLP Taur Matan Ruak ho Sekretariu Geral esplika ba ekipa  tekniku parte rua (FRETILIN ho PLP)  konaba modalidade saida mak ensidensial Parlamentar, koligasaun no inkluzaun, no laiha ema duvida tan ho modalidade tolu ne’ebé FRETILIN aprezenta.

FRETILIN ho PLP  iha konkordansia ba dokumentus intermus de prinsipiu, maibé  koalia konaba meza Parlamentu iha mak mosu problema.

“Husi PLP ne’ebe lidera husi Senhor  Fidelis Magalens  hatete dehan, sim ou não, la oin la mai kotuk  Presidenti Parlamentu tenki fo ba PLP.

Maibé razaun saida  mak FRETILIN  foti modalidade  koligasaun, insidensial Parlamentar, Inkluzaun.
Ita fila ba kotuk ituan,  ita nia istoria rasik iha rezistensia hatudu fofoun FRETILIN lidera prosesu ne’e maibé  atu hakuak ema hothotu, ne’ebé involve atu luta ba libertasaun da patria FRETILIN tenki hakiduk para atu bele loke odamatan hothotu. Nune’e mosu  mudansa iha estrutura rezistensia nian. 

Husi FRETILIN ba CNRM depois ba CNRT, ne’e tanba saida?  tanba loke odamatan hakuak ema hothotu, ne’e istoria ida FRETILIN nian iha rezistensia.

Iha tenpu  restaurasaun independensia , FRETILIN ukun ho maioria maibe la fó tenpu ba FRETILIN ukun too remata.

Iha tinan 2007 FRETILIN halo opozisaun ida hothotu hatene, sei fresku iha imi nia hanoin, laiha minitu ida atu FRETILIN sai iha liuron, la dudu ema atu halo manifestasaun atu hatun governu. Maibe FRETILIN kontribui ho ideia halo kritika  iha Parlamentu Nacional.

Maibe iha tinan 2007, iha buat barak laiha mudansa ita hare ba ita nia rain atu lao ba rai kuak.  Iha 2012 FRETILIN halo refleksaun bo’ot ida iha 2007 nia laran, foti desizaun liu husi lideransa nain rua, liu husi Bankada atu kontribui diak liutan, FRETILIN ho nia lideransa kontribui ba siguransa no establidade, kontribui ba iha dialogu, kontribui ba iha harmonia iha sosiedade nia laran, para atu bele kontribui ba prosesu dezenvolvimentu ne’e atu lao ba oin.

Iha tinan 2014 ho postura foun ida ne’e, Presidenti CNRT , Xanana Gusmao iha momentu ida ne’eba nudar Primeiru Ministru halo duni remodelasaun iha  momentu ne’eba.

Tanba iha rotura entre koligasaun CNRT, PD no Frente Mudança, maibé FRETILIN la buka oportunidade ida ne’eba atu hatun governu maibé FRETILIN fila fó apoio programa governu CNRT nebe ho 30 kadeiras iha Parlamentu Nasional iha 2014, FRETILIN tane para governu ne’e lao too 2017.

Tanba FRETILIN tau interese  pais ida ne’e tau interese povu ida ne’e tenki diak.  Iha kampaña FRETILIN hatete momos, vitoria ida FRETILIN ne’e atu lori fila fali mehi ida 1975 para atu hadia rai ida ne’e.

Irmaun Xanana Gusmao  rasik iha tinan hirak ba kotuk katak iha buat balun lao ladiak, FRETILIN loke nia odamatan atu lideransa sira hamutuk para atu bele lori rai ida nee ba diak liu, povu ida ne’e atu moris diak liutan.

FRETILIN tau sentidu estadu no hanorin nia kuadrus sira atu hanoin pozitivamente para atu koopera no  kontribui  la hanorin nia militantes atu hanoin negativa ba iha prosesu dezenvolvimentu.
Ida ne’emak FRETILIN halo, hare husi nia istoria rasik, istoria luta libertasaun da patria, e agora istoria iha tinan 10 nia laran hanorin duni FRETILIN atu halo buat sira ne’e.

‘Ukun mesak la lao ba oin, ukun kontra mos lalao ba oin, so ukun hamutuk mak bele lao ba oin, tanba ne’e iha 2012 . FRETILIN sai ho moto bo’ot ida ‘Hamutuk Ita Bele’.

Se ida ne’emak ladiak nafatin ita  la hatene saida mak diak liu?

FRETILIN hanoin katak koloka modalidade tolu ne’e, atu hatur hela mos kultura ida diak,  ba iha rai ida ne’e aban bainrua lao ba oin.

Iha dia 11 Setenbru 2016 iha duni CCF , Irmaun Xanana Gusmao hatete katak demokrasia tenki  tuir ita nia realidade , demokrasia laos lori husi Europeia mai tuir realidade ita nian.

Iha tinan 2002 lao ladiak, tinan 2007 lao ladiak, tinan 2012 lao mai oin, entaun modalidade ida ne’e FRETILIN hakarak hatuur diak ba ita nia nasaun. Tanba prosesu rezistensia hatudu katak FRETILIN mesak labele so ita hamutuk mak ita bele.

FRETILIN  hanoin iha prosesu libertasaun da patria mos hanesan ida ne’e, ida mesak la lao ba oin, ita tenki hamutuk mak lao ba oin, ida ne’emak FRETILIN tenta tau hamutuk modalidade hirak ne’e para lao ba oin.


Komentar

Postingan populer dari blog ini

PROGRAMAS GOVERNU REFLETA HO POVU NIA NESESIDADE , LAIHA RAZAUN KONTRA

Kalbuady Koko ‘Subar’ husi Justisa ho Imunidade

KAK Investiga Osan biliaun $1 Lakon iha Governasaun CNRT